Reprezentativni jednospratni barokni objekat “Generelata”, odnosno Zgrade komandanta Petrovaradinske tvrđave (Comendanten und Generalat Hauss), nalazi se u sastavu kompleksa zgrada Vojne bolnice i predstavlja jednu od najstarijih i najraskošnijih građevina Petrovaradinske tvrđave sagrađenu u daleko manjoj formi početkom XVIII veka, iako je osnove današnjeg oblika zapravo dobila prilikom dograđivanja krajem XVIII veka a finalan izgled celokupnog sklopa početkom tridesetih godina XX veka.

Locirana je na glavnom ulazu u kompleks Vojne Bolnice (ulaz sa prostora današnjeg Trga Vladike Nikolaja) u severozapadnom delu Suburbiuma, odnosno u zaleđu starog fortifikacionog sistema Dunavskog bastiona, koji je nakon proširenja Donje tvrđave, na planovima označavan pod nazivom Bastion Sv. Jozefa. Frontalno, ispred centralnog objekta, nalazi se prednje tj. pristupno dvorište koje je orijentisano prema nekadašnjem Paradnom placu, odnosno današnjem Trgu Vladike Nikolaja od kojeg je danas odvojeno ulaznom kapijom u bolnički kompleks s obzirom da se na centralni objekat “Generelata” nadovezuju pomoćni prizemni objekti izgrađeni uz zapadnu i istočnu stranu parcele a koji su locirani po bočnim stranama ispred njega. Prilikom rekonstrukcije i proširivanja zgrade krajem XVIII veka, dograđeno je dodatno spratno krilo na istočnoj strani prednjeg dvorišta, čime je zapravo centralna zgrada “Generelata” sa zadnje strane povezana uz arhitektonsku celinu nekadašnje Crkve Sv. Franje, iza koje se još tada nalazio uređeni park.

Kompleks objekata i površina Vojne bolnice danas predstavlja jasno izdvojenu prostranu kompleksnu urbanističku i arhitektonsku celinu Suburbiuma, koja zauzima značajan deo severozapadnog dela površine Podgrađa Petrovaradinske tvrđave. Nalazi se unutar severozapadnog bastionog fronta Suburbiuma, oivičen je Bastionom Sv. Jozefa prema Dunavu i prema delu Vaserštata, kao i Bastionom Sv. Terezije orijentisanom prema ostatku fortifikacijskog sistema Donjeg grada Petrovaradinske tvrđave, odnosno prema Vaserštatu (tzv. Vodenom gradu) sa kojim je povezan preko Ispadajuće kapije. Uz bedeme, pruža se sve do Crkve Sv. Pavla, tj. do Nove (Donje) kapije, dok je u okviru unutrašnjosti od ostatka Suburbiuma, oivičen ulicama Vladimira Nazora i Prote Mihaldžića, kao i Trgom vladike Nikolaja. Sastoji se od većeg broja međusobno povezanih i izdvojenih objekata građenih u različitim vremenskim periodima od kraja XVIII do sredine dvadesetih godina XX veka. Arhitektonsku srž kompleksa čini nekoliko međusobno povezanih objekata različite namene, koji su tokom vremena često redefinisani i prekomponovani poput nekadašnjeg objekta Franjevačkog samostana kojem je kasnije pripojena Crkva Sv. Franje a zatim i Zgrada komandanta tvrđave. Kao izolovani objekti unutar kompleksa Vojne bolnice se takođe nalaze: Objekat Velike kasarne, Barutana Terezija (Barutni magazin BIII), Izolovani Paviljon (današnja zgrada Uprave Vojnomedicinskog centra), čitav niz adaptiranih prostorija kazamata između Nove (Donje) i Ispadajuće kapije, objekat „berbernice“, pravoslavna crkva Sv. Pavla sa dve kapele, Ispadajuća kapija, bočne prostorije Nove (Donje) kapije, nekoliko arhitektonskih struktura (bunari, spomenici), kao i sporednih malih objekata novijeg datuma. Izvan same celine kompleksa a u sastavu današnje Vojne bolnice, na Trgu Vladike Nikolaja (br. 4), nalazi se jednospratna zgrada Stare ratne komande.

Kada je konkretno reč o Zgradi komandanta tvrđave, kao što je napomenuto, izgrađena je početkom XVIII veka tokom zapovedništva generala Ditriha Hajnriha fon Nehema (Heinrich von Nehem / Theodorus Henricus). General Nehem je bio zapovednik Tvrđave od 1694. do 1711. godine i njegov porodični grb izrađen u kamenoj plastici, pored heraldičkog simbola Srema, nalazi se u osi glavnog portala fasade Generalata. Barokna jednospratnica sa bogato dekorisanom fasadom elementima malterske i kamene plastike, raritetna je po svojoj stilizaciji na celom prostoru kompleksa Petrovaradinske tvrđave.

Centralni objekat ispred kojeg postoji prednje tj. pristupajuće dvorište je do danas u najvećoj meri zadržao izvornu dispoziciju unutrašnjih prostorija. Prizemni deo odlikuje centralno postavljen hol iza ulaza, kao i udvojeni niz međusobno povezanih prostorija. Stepenište koje vodi prema spratnom delu je locirano u levom uglu objekta i izvedeno je dvokrako. Odlikuje se sa nišama u bočnim zidovima a fragmentarno i sa očuvanim elementima autentične štuko dekoracije na svodovima. Središnji hodnik na spratu u formi u kakvoj postoji danas, nastao je pregradnjom prednje prostorije. Krajem XVIII veka u sklopu rekonstrukcije objekta Generalata, dograđeno je dodatno spratno krilo na istočnoj (desnoj) strani prednjeg (pristupnog) dvorišta. U njemu se danas nalazi hodnik sa zasvođenom tavanicom koji predstavlja glavnu komunikacijsku osu, preko kojeg se u kontekstu unutrašnje organizacije prostorija, pristupa nizu prostorija orijentisanim prema Ulici prote Mihaldžića, kao i prostorijama i hodnicima preostalog dela Vojne bolnice koje su orijentisane prema različitim delovima dvorišnog kompleksa a koji je parkovski uređen. Bočna krila koja vode od centralne zgrade i flanktiraju pristupno, tj. prednje dvorište u odnosu na današnji Trg Vladike Nikolaja, funkcionalno su povezana sa centralnom zgradom preko komunikacijskih balkona na spratnom delu, dok se u prizemnom delu sastoje od niza prostorija kojima se pristupa preko zasebnih ulaza iz prednjeg dvorišta. Krov centralnog objekta, kao i krov spratnog desnog istočnog (kasnije dozidanog) kraka zgrade je izuzetno visok, čime doprinosi opštem utisku o njegovim ukupnim proporcijama. Izveden je četvorodelno, odnosno na četiri vode i prekriven je sa biber crepom. Nad bočnim kracima objekta (istočnom i zapadnom), krov je od lima, izrazito plitak i dvodelan. Sve prostorije spratnog dela izvedene su pod ravnim tavanicama, dok su u prizemlju odlikuju sa poluobličastim svodovima koji se granaju u tzv. svodne rukavce.

Arhitekta i konzervator Slobodanka Babić je, analizirajući detaljno arhitektonske i ikonografske karakteristike fasada Zgrade komandanta Tvrđave, kao i celokupni konstruktivno-arhitektonski sklop Generalata, istakla sledeće:

Iako na prvi pogled glavni objekat ostavlja utisak celovitosti, u kompoziciji glavne fasade jasno se čitaju arhitektonsko-oblikovne karakteristike prvobitne zgrade. Izdeljena je pilastrima u pet polja od kojih tri centralna dela oblikuju plitak rizalit naglašen bogatom štuko ornamentikom. Pilastri imaju naglašenu bazu i kapitele sa volutama koje povezuju jonski kimation i upleten venac sa buketom plodova voća u sredini. Uglovi ispod volute ukrašeni su listovima akantusa. U poljima rizalita je po jedna osa otvora, u bočnim poljima po dve. U centralnom delu je dekorativan, u kamenu izveden portal sa lučno završenim ulazom. Flanktiran je plitkim stepenastim pilastrima koji se završavaju jonskim kapitelima. Iznad je arhitrav podržan sa tri kanelirane volutaste konzole, od kojih se središnja, masivnija, nalazi u temenu lučnog otvora. U osi portal, u širini centralnog polja, između potkrovnog venca i prozora, nalaze se ovalni grbovi Srema na desnoj i porodice Nehem na levoj strani, u bogatoj štuko ornamentici. Oivičeni su svežnjevima akantusovog lišća na podlozi od draperije iz koje se zrakasto sire stilizovani vrhovi kopalja, strela i ratnih zastava. Iznad spratnih prozora rizalita je plastični ukras u obliku šlema sa perjanicom, na razvijenoj drapiranoj tkanini podržanoj uvezanim svežnjevima. Između prozora bočnih polja je izveden ornament u obliku buketa plodova jabuka, limuna, nara i grožđa koji visi o alki provučenoj kroz plisiranu traku. Preostali prozori su u plitkom kamenom, danas premalterisanom ramus a natprozornikom izvedenim u imitaciji zidanog ravnog i segmentnog luka sa završcem u temenu. 

            Spratni objekat aneksiran uz desni ugao više nema elemenata karakterističnih za stariju izgradnju, sem obrade  fasada sa lezenama prilagođene arhitekturi celog kompleksa. Fasade bočnih, nižih krila na istočnoj i zapadnoj strani rešene su na isti način, dok su čeone fasade, prema trgu, bogatije obrađene, sa nizom kordonskih venaca i parom udvojenih pilastara. U osama arhitravno završenih zabata nalaze se plastične predstave orlova, simbola vazduhoplovstva. Sa svake strane bočnih krila, prema trgu, prizidana su dva prizeman krila koja se svojim zabatima sučeljavaju i formiraju kolski ulaz prednjeg dvorišta. Njihove fasade prema trgu su slepe, a fasadno platnoizdeljeno plitkim pilastrima povezanim kordonskim vencem. Iznad profilisanog završnog venca je nadzidak prohodne ravne terase sa zidanim stupcima završenim stepenastom kapom i ukrasom u obliku kugle. 

Citirano iz: Stančić Donka i grupa autora “Umetnička topografija Novog Sada”. Novi Sad: Matica Srpska. 2014. str. 790-791.

Istorijat Zgrade komandanta Tvrđave u uskoj je vezi sa istorijatom, odnosno namenom, drugih objekata u sklopu kompleksa Vojne bolnice, pre svega sa procesom izgradnje nekadašnjeg Samostana i Crkve Sv. Franje, kao i njegovog gašenja, odnosno pretvaranja u Vojnu bolnicu.  Odnosno, funkcija zgrade Generalata se vremenom menjala. Tako je u njemu od 1930. do 1936. godine bila smeštena Komanda vazduhoplovstva. Upravo u tim godinama pomoćnim objektima sa leve i desne strane pristupnog (prednjeg) dvorišta, odnosno bočnim krilima, dozidan je sprat. Iz tog perioda datira i ornamentika, odnosno dekorativna plastika – predstave orlova, kao simbola vazduhoplovstva. Današnji oblik eksterijera centralne zgrade Generalata, predstavlja produkt dogradnje i adaptacije izvedene krajem XVIII veka, dok je u periodu gradnje (početak XVIII veka), objekat bio manjih gabarita. Ukoliko se uzme u obzir ceo izgled (centralna zgrada sa kracima i dva dodatna prizemna krila orijentisana prema Trgu Vladike Nikolaja koja flanktiraju dvorište), celokupni spoljašnji sklop je definisan u dvadsetim i tridesetim godinama XX veka. Enterijer objekta, kakav postoji danas, osnovne obrise je dobio nakon Drugog svetskog rata, kada je zgrada Generalata u celini postala sastavni deo Vojne bolnice.

Kao što je napomenuto, prva velika adaptacija, odnosno proširivanje, izvedeno je krajem XVIII veka, što se prvenstveno reflektovalo dograđivanjem spratnog istočnog krila u prednjem dvorištu čime je centralni objekat dobio današnju osnovu i ujedno je povezan koridorom sa prostorijama Vojne bolnice, odnosno konkretno nekadašnjim sakralnim objektom Crkve Sv Franje. U tom periodu, brod nekadašnje crkve, bio je preuređen u žitni magazin. Prilikom dodatnih velikih građevinskih radova tokom 1807. i 1808. godine, ovaj prostor je temeljno preuređen pri čemu je centralni deo nekadašnjeg sakralnog objekta zapravo dobio novu namenu s obzirom da je postao sedište Slavonske generalne komande koja je još 1783. godine preseljena iz Osijeka u Petrovaradin. Istorisjke podatke o Zgradi komandanta tvrđave, odnosno o rezultatima prekomponovanja celog prostora u prvoj deceniji XIX veka, nalazimo i kod pisca prve istorije Petrovaradina i vlasnika Apoteke kod Zlatnog Orla u Podgrađu, Franca Šamsa. U svojoj knjizi “Topographische Beschreibung von Peterwardein und seinen Umgebungen”, koja je publikovana na nemačkom jeziku u Pešti 1820. godine i koju je – kako u uvodu svoje publikacije Šams navodi – posvetio “dobrim građanima Petrovaradina”, opisujući objekte Podgrađa, Šams o o zgradi Generalata navodi  sledeće:

Kuća Njegove ekselencije komandujućeg i u pogledu svog enterijera vrlo je skromna i ne može se porediti sa raskošnim izgledom eksterijera kuće. Šest stambenih prostorija na prvom spratu sa isto toliko u prizemlju za poslugu, nije udoban stan za jednog maršala sa porodicom. Pošto je nedostatak stanova u Petrovaradinu toliko velik da ni sam zapovednik nije oslobođen ovog ograničenja, to može poslužiti kao uteha svakom ko se oseća skučenim u pogledu smeštaja.

Citirano iz: Šams Franc “Istorija Srema i Petovaradina”. Novi Sad: Muzej grada Novog Sada, 2013. str. 73.

U centralnom delu prednjeg, odnosno pristupnog dvorišta, 2001. godine postavljena je fontana sa skulpturom od bronze „Bolničarka“. Skulptura je delo vajara Jovana Soldatovića i zapravo predstavlja srpsku slikarku i bolničarku Nadeždu Petrović (1873 – 1915). Figura je realistička, odnosno Nadežda Petrović je predstavljena u formi ženske figure sa bokalom u ruci. Simbolika ove skulpture je usmerena na rad Nadežde Petrović kao bolničarke u srpskoj vojsci tokom Balkanskih i u toku Prvog svetskog rata, odnosno njenom zalaganju u borbi protiv frapantnih razmera epidemije pegavog tifusa od kojeg je na kraju, lečeći bolesnike, i sama preminula.

Ispred kapije prednjeg dvorišta preko kojeg se pristupa zgradi Generalata i koja ujedno predstavlja glavni ulaz u kompleks Vojne bolnice, odnosno sa obe strane ulaza, nalaze se stabla platana čija se starost procenjuje na oko 150. godina. Ujedno, visoka stabla platana u formi drvoreda, nalaze se i ispred zgrade Stare ratne komande.