Predstavlja kompleks od tri međusobno povezana jednospratna objekata, izgrađena u različitim vremenskim periodima koji danas čine jedinstvenu celinu u vlasništvu Vojske Republike Srbije. Lociran na samom izlasku iz urbane zone Podgrađa, odnosno na početku puta prema Sremskoj Kamenici, položaj ovog arhitektonskog sklopa nalazi se u neposrednoj blizini obale Dunava, ispod petrovaradinske stene, odnosno ispod fortifikacije Ludvigovog bastiona i preko puta Provijanstkog (Karlovog) (polu)bastiona. Upravo je ovaj fortifikacijski objekat Donjeg grada Petrovaradinske tvrđave, odnosno Karlov bastion, imao funkciju prve zaštite Donjeg, odnosno Glavnog provijantskog magazina, pri čemu je ujedno imao i funkciju “stanice” za istovar provijanta koji je unošen sa brodova na Tvrđavu s obzirom da se proteže duž same obale Dunava.
Uzimajući u obzir izuzetno bitnu funkciju Provijantskog magazina u kontekstu snadbevanja vojnih garnizona na Petrovaradinskoj tvrđavi, odnosno njene obskrbe, lokacija ovog sklopa objekata je izuzetno pažljivo planirana i izabrana u kontekstu vojne arhitekture i fortifikacionih elemenata Donjeg grada Petrovaradinske tvrđave. U tom kontekstu, sama lokacija na kojoj je sagrađen magazin, u fortifikacijskom smislu je utvrđena još u prvoj fazi izgradnje Tvrđave. U početku, odnosno u prvoj fazi izgradnje tvrđave (prva polovina XVIII veka) fortifikacija je bila izvedena u formi dva izolovana reduta, od kojih do danas postoji jedan u sastavu podunavskog bedema. U drugoj polovini XVIII veka, sistem fortifikacije. odnosno zaštite ove mikrolokacije je izmenjen i sastojao se od danas nepostojeće Provijantske kapije, delimično očuvanog tj. preoblikovanog Provijantskog, odnosno Karlovog (polu)bastiona i dalje u nastavku od danas nepostojeće Novosadske (Vodene) kapije a sekundarno i kompleksa forifikjacijskih bedema Vaserštata.
Arhitekta i konzervator Slobodanka Babić je, analizirajući detaljno arhitektonske i ikonografske karakteristike fasada ovog sklopa objekata, kao i njihove celokupne konstruktivno-arhitektonske karakteristike, napisala sledeći tekst o “Zgradi pekare” i “Donjem provijanstkom magazinu”:
Osnova ovog važnog graditeljskog sklopa koji se sastojao od glavne provijantske zgrade sa pekarom, provijantskog magazina i magazina za smeštaj kola i konja prikazana je na kartama iz 1739 i 1750. U toku radova na rekonstrukciji i proširenju Donje tvrđave, početkom druge polovine XVIII veka, ceo ovaj prostor je zaokružen izgradnjom Bastiona Sv. Karla, odnosno Provijantskog bastona sa kazamatima i Provijantske kapije sa pristaništem za lađe-šajke gde su se istovarale namirnice za snadbevanje Tvrđave. Od autentičnog sklopa do danas su sačuvane centralna zgrada i zgrada provijantskog magazina, dok su delovi Bastiona Sv. Karla sa Provijantskom kapijom srušeni i rekonstruisani i to u dva navrata: tokom dvadesetih godina XX veka usled gradnje Mosta kraljevića Tomislava i neposredno pred Drugi svetski rat zbog trasiranja Kameničkog puta. Istovremeno, na slobodnom prostoru nekadašnjeg trga, na regulaciji Štrosmajerove ulice dograđen je nov deo magacinskog prostora. Danas su ovi objekti sastavni deo vojnog kompleksa Donje tvrđave u kojima su smešteni razni sadržaji: građevinska direkcija, kotlarnica, vešernica i magazin, a deo sprata glavne zgrade se koristi kao stambeni prostor. Sva tri objekta su međusobno povezana u nivou prizemlja, dok je u nivou sprata glavna zgrada izdvojena kao zasebna funkcionalna celina.
Centralna zgrada je jednospratna, pravougaone osnove, sa nižim aneksima na dvorišnoj i zabatnoj strani. Građena je kao masivna zidana konstrukcija u opeci starog formata, dok su ramovi oko otvora iz tesanih kamenih blokova, naknadno premalterisanih. Konstruktivni sklop objekta čini sistem nosećih zidova sa međuspratnim konstrukcijama od poluobličastih svodova, oslonjenih na masivne zidove osnove konstrukcije objekta.. Krovna konstrukcija je masivna, drvena, pokrivena biber-crepom i sa dva niza karakteristično oblikovanih visokih odžaka. Ispod dela objekta je podrum zasvođen plitkim segmentarnim svodovima, povremeno nepristupačan usled prodora vode.
Osnove objekta su jednostavno koncipirane sa središnjim hodnikom i nizom prostorija sa svake strane. Reprezentativne prostorije orijentisane prema ulici, tri u prizemlju i dve na spratu, danas su pregrađene i pretvorene u kancelarije. Trokrako stepenište je postavljeno neposredno uz ulazni prostor, sa leve strane. Originalna gazišta od ružičastog kamena su zamenjena savremenim, sa završnom oblogom obrađenom u teracu. U prizemlju, prema dvorištu nalaze se prostorije gde su bile smeštene peći za pečenje hleba. U desnom dvorišnom aneksu su sačuvane tri zidane peći, dok su na levoj strani na njihovom mestu postavljeni kotlovi za grejanje. Na spratu, u dve kancelarije koje su nekada činile jednu veću salu reprezentativne namene sačuvana je štuko ornamentika rokajnih motiva.
Fasade su oblikovane u stilu baroka, skladnih proporcija, svedene dekoracije sa naglašenim potkrovnim i međuspratnim vencem i pilastrima koji flanktiraju ugaone vertikale. Centralni deo sa portalom naglašen je rizalitom u širini tri ose otvora između kojih su prislonjeni plitki pilastri. Ulaz sa dvokrilnom drvenom kapijom ima polukružno završen okvir sa završcem i po jednim stilizovanim stubom sa svake strane. Prozori sprata su pravougaoni, u profilisanom ramu sa naglašenim solbankom, dok su oni u prizemlju uokvireni jednostavnim ramom bez istaknutog solbanka, sa zaštitnim rešetkama od kovanog gvožđa. Fasade su ravno malterisane, osim pilastra u prizemnoj zoni koji su obrađeni u imitaciji kamenog sloga.
Zgrada magazina ima dva krila postavljena u obliku ćiriličnog slova Г i sa severnim zabatom centralnog objekta formira poluotvoreno četvorougaono dvorište. Konstruktivni sklop objekta čini sistem nosećih zidova i stubova. Unutar objekta i po svim fasadnim zidovima stubovi su međusobno ukrućeni masivnim zidanim lucima u širini stubova u oba pravca. Međuspratna konstrukcija je od zidanih svodova, takođe oslonjenih direktno na masivne zidane stubove osnovne konstrukcije objekta. Na spratu je ravna tavanica oslonjena na obimne zidove i podržana centralno postavljenim nizom stubova povezanim lucima.
Prizemlje je rekonstruisano, pregrađeno i prilagođeno sadašnjoj nameni sa vešernicom u dvorišnom i trafostanicom u uličnom krilu. U enterijeru su sačuvani zidani otvori nekadašnjeg severnog fasadnog zida. Fasade objekta su rešene i obrađene kao i one na glavnom objektu.
Dograđeni jednospratni objekat ima pravougaonu osnovu sa skošenim ugaonim delom. Konstrukcija je savremena, u kombinovanom sistemu nosivih zidova i stubova povezanih armiranobetonskim gredama. Krovna konstrukcija je plitka, drvena, pokrivena eternit pločama i limom. Fasade su ravno malterisane, obrađene po uzoru na ostale objekte sklopa, uz upotrebu sličnih elemenata ali svedenijeg oblikovanja: venci, ramovi oko prozora, plitki pilastri.
Komplatan tekst preuzet iz: Stančić Donka i grupa autora “Umetnička topografija Novog Sada”. Novi Sad: Matica Srpska. 2014. str. 779 – 780.
Uzimajući u obzir elemente enterijera ovog sklopa objekata a posebno tri sačuvane peći za pečenje hleba od izvorno šest, koliko ih je postojalo, Provijanstki magazin i pekara imaju poseban značaj i u kontekstu tzv. industrijske arheologije. Peći su, kao što je istaknuto, masivnih zidanih konstrukcija sa sačuvanim metalnim delovima. Njihov položaj korespondira po vertikali sa pozicijom masivnih odžaka na unutrašnjoj (dvorišnoj) strani sklopa objekta, orijentisanog prema petrovaradinskoj steni. Ipak, njihov današnji izgled nije u izvornoj formi samih autentičnih kontrukcija peći, kakav je postojao u vreme gradnje objekta u prvoj polovini XVIII veka, već datira iz perioda s kraja XIX ili sa početka XX veka, budući da su one tada prekomponovane, odnosno izmenjene. Zapravo, u izvesnom smislu su “osavremenjene” sa tada aktuelnim novijim tehničkim karakteristikama. Ujedno, pomenute peći, poput kotlarnica i svih drugih tehničkih elemenata smeštenih u ovaj sklop objekata, može predstavljati posebnu interesantnu temu za istraživanja, budući da se na osnovu njihovih karakteristika, ujedno može sagledati i proces samog funkcionisanja pekare. U tom smislu, sva navedena tehnička postrojenja u sklopu Provijanstkog magazina, pekare i kasnije dozidanog pomoćnog jednospratnog objekta (na ćošku sa Štrosmajerovom ulicom), posmatrano u kontekstu njihovog položaja unutar objekata i korespondencije sa drugim arhitektonskim elementima, mogu se definisati kao deo industrijskog nasleđa vezanog za obskrbnu funkciju a time i svakodnevno funkcionisanje Petrovaradinske tvrđave u različitim hronološkim kontekstima.
Posmatrano u celini, sklop objekata Provijantskog magazina i pekare, zajedno sa arhitektonskim fortifikacionim elementima, vremenom su se menjali, tako da predstavljaju izuzetno svedočanstvo o svakodnevnom funkcionisanju Petrovaradinske tvrđave sa jedne, ali i o urbanističkim adaptacijama ovog prostora sa druge strane koja je konsekventno proisticala iz različitih potreba vezanih za regulaciju putne infrastrukture, odnosno prelaska kompleksa Petrovaradisnke tvrđave iz vojne u civilnu funkciju.
Upečatljiva i u izvesnom smislu izolovana lokacija ovog sklopa objekata prostranih gabarita, dodatno doprinosi utisku o masovnosti istih. Izuzetno visoki krov i jedinstveni tavanski prostor sa masivnim odžacima, dodatno gradira ovakav opšti utisak. Masivna konstruktivna rešenja svojstvena baroknoj arhitekturi – koja je u kontekstu enterijera dodatno istaknuta sa dubokim svodovima – proističe, ali ujedno i naglašava, izuzetno bitnu funkciju navedenog arhitektonskog sklopa. Nizovi prozora sa zaštitnim dekorativnim rešetkama od kovanog gvožđa specifične estetike u prizemnom i na spratnom delu, malterski ramovi prozorskih otvora, dvokrilne polukružne kapije flanktirane od ostatka fasadnog zida u formi kamenih kvadera izvedeni u malteru, ali i svi ostali dekorativni elementi fasada, apsolutno čine da ovaj sklop objekata i u arhitektonskom smislu, predstavlja jednu od najupečatljivijih struktura Suburbiuma.
Vojna perionica smeštena u zgradi od 1976. godine, kao i hemijska čistionica i krojačnica, namenjene potrebama vojske, iako danas praktično van funkcije, ostavljaju takođe upečatljiv utisak, ali i svedoče o brojnim prekomponovanjima unutrašnjih prostora. U tom smislu, unutrašnjost objekta krojačnice, perionice i čistionice, sadrže naglašenu premisu svojstvenu funkcionalnog socijalističkog realizma koji se reflektuje u njihovom enterijeru.
Sačuvana štukatura na prostorijama prvog sprata, indikativno upućuju na značaj objekta u kontekstu onovremene vojne hijerarhije. Odnosno, navedeni dekorativni elementi, upućuju na moguće druge “reprezentativne” funkcije ovog objekta koji nisu zabeležene u istorisjkim izvorima. Dve velike prostorije prizemlja (specifičan oblik sala), sa sačuvanim socijalističkim nameštajem i rasvetom, ali i ostalim elementima, u kombinaciji sa izvorno zasvođenim tavanicama i masivnim zidovima čija debljina iznosi skoro dva metra, predstavljaju raritetnu sinkretičku estetiku koja dodatno doprinosi kulturno-istorijskom značaju ovog arhitektonskog sklopa.
Tavanski prostor je izuzetno prostran i verovatno predstavlja jedan od najzanimljivijih tavanskih prostora ne samo u Podgrađu, već u Novom Sadu u celini. Izuzev impozantne konstrukcije svodova, njegov značaj se ogleda i u brojnim natpisima i porukama ispisanih po njegovim zidovima iz različitih vremenskih perioda. Odnosno, potpisi i natpisi datiraju od perioda Habzburške monarhije, Kraljevine SHS i Jugoslavije, FNRJ, SFRJ I SRJ. Autori potpisa i natpisa su vojnici sa različitih prostora. U tom smislu, celokupni tavanski prostor, ima višeslojne premise “urbane i vizuelne antropologije” koja se reflektuje kroz specifične “lične markere” njenih konkretnih autora.
