PODGRAĐE PETROVARADINA

Jedan od informanata koji od 1962. godine živi u objektu Oficirskog paviljona (Beogradska 23-25), odnosno koji se „te godine doselio u zgradu“, istakao je da nekada nije postojao pregradni zid između unutrašnjeg dvorišta Oficirskog paviljona i dvorišnog kompleksa zgrada Paviljona inžinjerskih oficira i Infanterijske kasarne (Beogradska 21). Tokom razgovora, respondent je pomenuo da se on “zajedno sa komšijskom decom iz zgrade, igrao u tadašnjem zajedničkom dvorištu”. Prema njegovim rečima, ali i na osnovu priče dvojice drugih informanata od kojih je jedan odrastao u Štrosmajerovoj ulici a drugi u istoj zgradi – Oficirskom paviljonu – kao i prvi sagovornik, “nekada je u Podgrađu, odnosno tokom šezdesetih i sedamdesetih godina dvadesetog veka, bilo jako mnogo vojnika i sve je vrvelo od vojske”. Pričajući o nekadašnjem zajedničkom dvorištu između navedenih objekata, jedan od trojice sagovornika sa kojima je vođen grupni razgovor i koji se poznaju i druže od detinjstva, istakao je da su Oficirskom paviljonu “bili namenski vojni stanovi i njihovi roditelji su radili pri vojsci”. Zid koji danas odvaja unutrašnje dvorište Oficirskog paviljona od vojnog kompleksa Paviljona inžinjerskih oficira i Infanterijske kasarne, “podignut je kasnije”, odnosno prvo je “nakon 1965. godine, bila postavljena žičana ograda a zatim je sazidan i zid kako bi se sprečilo da vojnici beže”, odnosno da “se krišom iskradaju iz kasarne”. Jedan od dvojice informanata koji zapravo od detinjstva do danas žive u Oficirskom paviljonu, pomenuo je “da je nekada tokom šezdesetih godina postojala ograda od kovanog gvožđa koja je zatvarala prostor između Beogradske kapije i Oficirskog paviljona, koju je kasnije neko skinuo negde 1967-1968. godine”. Takođe, istakao je da je na toj površini, “nekada bio još jedan pomoćni objekat, koji je kasnije srušen”, kao i da je prostorije u današnjoj kurtini kod Beogradske kapije, odnosno u “prostorijama koje danas koristi Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, “vojska imala neke magazine”. Prisećajući se na ovaj vojni magacinski prostor, pomenuta trojica informanata, sa smehom su se setili kako “su ukrali neke rashodovane puške iz tih prostorija” i kako su se zatim sa njima “igrali i pravili gluposti po šančevima Tvrđave”. Pričajući o otvorenoj javnoj površini između Beogradske kapije i Oficirskog paviljona, sva trojica respondenata su se dotakla i spomen-obeležja, odnosno “Titovog spomenika”. „Nekada se tu nalazila Titova bista i spomen tabla na zidiću okruženim cvećem / ružama zato što je Tito bio zatvoren u kazamatu kod kapije“, istakao je jedan od informanata, dok se drugi nadovezao da su „svake godine na spomenik postavljani venci i bile neke svečanosti“, odnosno „pored njega je prolazila štafeta“. Spomenik je po njihovim rečima prvo devastiran, odnosno skinuta je „najpre bista“ a potom i „ploča od bronze“ a „posle raspada Jugoslavije, srušen je i deo od cigala i sada je ceo ovaj deo zapušten.“  Jedan sagovornik je rekao da je kasnije, radeći kao taksista, “Titovu bistu video u Manuelu, u privatnoj kolekciji”. Sva trojica sagovornika, ograđujući se od bilo kakve ideologije su istakla da po njima ovaj “spomenik nije trebao da bude uklonjen”. Takođe su istakli da je spomenik bio na “dobrom mestu”, pošto je “prekoputa nekada bila opština Petrovaradin” (zgrada Arsenala Donje tvrđave). Prisećajući se perioda kada je u zgradi Arsenala bila opština Petrovaradin, jedan od informanata se nadovezao da se “odatle svečano kretalo na odsluženje vojnog roka”.

U kontekstu prisećanja na odrastanje i život u Podgrađu, pomenuta trojica informanata, kao i još dva informanta sa kojima su vođeni individualni razgovori, pomenuli su da je veliki problem za Podgrađe a posebno za stanovnike Oficirskog paviljona, predstavljala folkoteka koja je godinama “tokom devedesetih i početkom dvehiljaditih”, postojala u sklopu fortifikacionih bedema uz Beogradsku kapiju. Sećajući se tog perioda, informanti su isticali sledeće: “To je bilo strašno, sve okolo je bilo prljavo”… “Ta folkoteka Kapija je bilo mesto gde se su se skupljali sumnjivi tipovi sa besnim kolima. Pričalo se da je tu bila najjeftinija droga u gradu”… “Tu se valjala droga, bila je nepodnošljiva buka cele noći, bilo je tu svega”… “Morali smo da ogradimo deo ispred zgrade sa ogradom, koje je sada sređeno kao park, da bi se zaštitili od tih tipova i uriniranja po i u zgradi” … “Posebno smo bili u problem mi, koji smo imali stanove okrenute prema diskoteci. Sve je smrdelo na mokraću”… “Bilo je ko u današnje vreme za Egzit”… “Ako kiša ne bi padala, nije imao ko to da opere” … “Nismo mogli živeti od tog kluba, srećom pa su ih na kraju sve pohapsili zbog valjanja droge i zatvorili diskoteku”… “Kada su ih pohapsili, davali smo kao svedoci izjave kod sudija i čekali svi na red” … “Vlasnik folkoteke se često hvalio kako plaća policajce da drže red a na kraju su ih sve pohapsili zato što je tamo bilo sve, samo ne red” … “Dolazili su tu i advokati od nekog di-džeja iz Crne Gore” … “To je radilo od petka uveče do ponedeljka ujutru do 8-9 sati … Čak smo jedva odlazili na posao ujutru od gužve”, itd. Na određena podpitanja tokom razgovora o funkcionisanju kluba koji je ostavio toliku dozu ogorčenosti na sagovornike, trojica sagovornika su se nadovezali da se pre toga u tom prostoru nalazio “normalan omladinski dom gde se skupljalo društvo iz kraja” i “da je, dok je radio omladinski dom, sve bilo normalno”, iako su se prisetili da su i tada postojale sporadične tuče, ali da se tamo nisu “sakupljali krimosi, ko u folkoteci koja se kasnije tamo uselila”.

Inače, Oficirski paviljon je prema rečima sagovornika, među stanovnicima Podgrađa bio poznat kao „Vojna zgrada“ s obzirom na strukturu njenih stanara, koji su mahom bili vojna lica, odnosno „oficiri, podoficiri, itd.“ Prema njihovom sećanju, u Oficirskom paviljonu, je u jedno vreme živelo čak „dvadeset troje dece“ i kako je jedan od sagovornika u vezi sa time istakao „sećam se da smo ujutru ili u podne, uvek išli svi zajedno u koloni u osnovnu školu. Kada se toga setim, nekako me obuzme tuga za tim vremenima … Gradić je prosto vrveo od dece i od dečije galame tokom igre“.

Objekti

Administrativna jednospratnica

Vatroslava Lisinskog br. 1 (Ćošak Štrosmajerove i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Sredina XVIII veka

Arsenal Donje tvrđave

Beogradska ulica br. 12 (Ulice: Beogradska, Vladimira Nazora i Štrosmajerova)

Druga polovina XVIII veka

Barutana – Barutni magazin Barbara (B1)

Vojni kompleks “Tvrđava”

Druga polovina XVIII veka

Barutana – Barutni magazin Franc (B2)

Vojni kompleks “Tvrđava”

Druga polovina XVIII veka

Barutana – Barutni magazin Terezija (B3)

Kompleks Vojne bolnice

Druga polovina XVIII veka

Barutana u boneti redvija ravelina Svetog Benedikta – Barutni magazin Josif

Neposredna blizina Beogradske kapije - boneta redvija ravelina Svetog Benedikta

Druga polovina XVIII veka

Beogradska kapija

Beogradska ulica

Šesta decenija XVIII veka

Crkva Svetog apostola Pavla

Kompleks Vojne bolnice; Ulica Vladimira Nazora

Treća decenija XX veka

Crkva Svetog Jurja

Štrosmajerova ulica br. 20

Donji (Glavni) provijantski magazin i pekara

Kamenički put br. 1 (Ćošak Kameničkog puta i Štrosmajerove ulice)

Prva polovina XVIII veka; tridesete godine XX veka

Dve objedinjene stambene jednospratnice

Vladimira Nazora br. 5 / Prote Mihaldžića br. 14 (Ćošak ulica Vladimira Nazora i Prote Mihaldžića)

Sredina XVIII veka (stariji objekat na ćošku); Kraj XIX – početak XX veka (noviji objekat)

Ispadna (padajuća) kapija

Kompleks Vojne bolnice

Sredina XVIII veka

Izolovani paviljon

Kompleks Vojne bolnice

Kraj XIX veka

Jednospratna stambena kuća

Štrosmajerova br. 1

XVIII vek

Jednospratna stambena kuća

Prote Mihaldžića br. 8

Izvorno: XIX vek; današnji izgled: tridesete godine XX veka

Jednospratna stambena zgrada

Prote Mihaldžića br. 6 (Ćošak ulica Prote Mihaldžića i Vatroslava Lisinskog)

Početak ili prva polovina XIX veka

Jednospratni stambeni objekat

Štrosmajerova br. 6

Početak XX veka

Jednospratni stambeni objekat

Vladimira Nazora br. 1 (Ćošak ulica Vladimira Nazora i Štrosmajerove)

Druga polovina XVIII veka

Jednospratni stambeni objekat

Prote Mihaldžića br. 2

Prva polovina XIX veka

Jednospratni stambeni objekat

Štrosmajerova br. 12

Druga polovina XIX veka

Jednospratni stambeni objekat

Štrosmajerova br. 10

Prva polovina XVIII veka (stariji – dvorišni objekat); Kraj XVIII – početak XIX veka (noviji – ulični objekat)

Jednospratni stambeno-poslovni objekat

Štrosmajerova br. 3 (Ćošak Štrosmajerove i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Druga polovina XVIII veka

Jednospratni stambeno-poslovni objekat

Štrosmajerova br. 4

Prva polovina XIX veka

Kasarna u bastionu Svete Franciske

Vojni kompleks “Tvrđava”

Kraj XIX veka

Nekadašnji Samostan i Crkva Svetog Franje

Ulica Prote Mihaldžića / Kompleks Vojne bolnice

Početak XVIII veka

Nekadašnji Samostan Svetog Jurja

Štrosmajerova ulica br. 20

Nepostojeća Kapija između Suburbiuma i Gornje tvrđave

Početak stepeništa od Donje prema Gornjoj tvrđavi

Početak XVIII veka

Nepostojeća Novosadska (Dunavska - Vodena) kapija

Današnja prilazna saobraćajnica Varadinskom mostu

Sredina XVIII veka

Nepostojeća Provijantska kapija

Kamenički put (sklop fortifikacije Provijantskog bastiona)

Druga polovina XVIII veka

Nova – Donja kapija

Ulica Vladimira Nazora

Druga polovina XVII veka

Novoizgrađeni jednospratni stambeno-poslovni objekat

Prote Mihaldžića br. 2

Današni oblik: Devedesete godine XX veka

Objekat nekadašnje zanatske kasarne za smeštaj građevinskih radnika na fortifikaciji

Štrosmajerova 22

XVIII vek

Oficirski paviljon

Beogradska ulica br. 23 – 25

Kraj XIX veka

Paviljon inžinjerskih oficira i Infanterijska kasarna

Lokacija: Beogradska ulica br. 21 (Ćošak Beogradske i Ulice Vladimira Nazora; Ulica Vladimira Nazora)

Sredina XVIII veka

Pešadijska (Infanterijska) kasarna kod Beogradske kapije

Beogradska ulica br. 14

Druga polovina XVIII veka

Prizemna poslovno-stambena kuća

Štrosmajerova br. 8

Druga polovina XIX veka

Prizemna stambena kuća

Prote Mihaldžića br. 4

Druga polovina XIX veka

Prizemna stambena kuća

Vatroslava Lisinskog br. 4

Kraj XVIII veka

Prizemna stambena kuća

Štrosmajerova br. 7

Kraj XIX – početak XX veka

Prizemna stambena kuća

Štrosmajerova br. 9

Kraj XIX – početak XX veka

Prizemna stambena kuća

Štrosmajerova br. 16

Prva polovina XIX (izvorna forma); Dvadesete godine XX veka (sadašnja forma)

Prizemna stambena kuća

Štrosmajerova br. 14

Sredina XIX veka

Prizemna stambeno-poslovna kuća

Beogradska ulica br. 5

Prva polovina XIX veka

Rodna kuća Bana Jelačića

Vladimira Nazora br. 3 (Ćošak Beogradske i Ulice Vladimira Nazora)

Sredina XVIII veka

Stambena jednospratna kuća

Prote Mihaldžića br. 12

Druga decenija XIX veka

Stambena jednospratna kuća – Zgrada brigadira / Oficirska stambena zgrada

Beogradska ulica br. 9 (Ćošak Beogradske i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Druga polovina XVIII veka

Stambena jednospratnica

Štrosmajerova br. 18

Druga decenija XX veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 4

Kraj XIX veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 8

Sredina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 1

XVIII vek

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Lokacija: Beogradska ulica br. 17

Kraj XVIII – Početak XIX veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 13

Druga polovina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 11 (Ćošak Beogradske i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Kraj XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 7

Druga polovina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća

Beogradska ulica br. 3

Druga polovina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća – Kuća „Kod zlatnog orla“

Lokacija: Beogradska ulica br. 15

Sredina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratna kuća – Kuća komorskog komesara

Beogradska ulica br. 10

Sredina XVIII veka

Stambeno-poslovna jednospratnica

Prote Mihaldžića br. 10

Druga decenija XIX veka

Stambeno-poslovna jednospratnica

Trg Vladike Nikolaja br. 1a (Ćošak Štrosmajerove ulice i Trga Vladike Nikolaja)

Druga polovina XVIII veka (izvorno) ; 90-te godine XX veka (potpuna rekonstrukcija)

Stambeno-poslovni jednospratni objekat

Trg Vladike Nikolaja br. 1

Druga polovina XVIII veka

Stara ratna komanda

Trg vladike Nikolaja br. 4 (Trg Vladike Nikolaja; Ćošak Beogradske i Ulice prote Mihaldžića)

Prva polovina XVIII veka

Velika kasarna

Ulica Prote Mihaldžića (Ćošak ulica Prote Mihaldžića i Vladimira Nazora / Kompleks Vojne bolnice)

Prva polovina XVIII veka

Visokoparterni stambeno-poslovni objekat

Štrosmajerova br. 5

Sredina XIX veka

Vojna menza sa klubom

Vojni kompleks „Tvrđava“

Kraj XIX – početak XX veka

Zgrada “Biskupske rezidencije”

Vatroslava Lisinskog br. 2 (Ćošak Beogradske i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Prva polovina XVIII veka

Zgrada „Glavne malternice“

Trg Vladike Nikolaja br. 3 (Ćošak Beogradske ulice i Trga Vladike Nikolaja)

Druga polovina XVIII veka

Zgrada „Šajkaškog bataljona“

Beogradska br. 2

Poslednja decenija XVIII veka

Zgrada komandanta Tvrđave – Generalat

Kompleks Vojne bolnice (Trg Vladike Nikolaja br. 6)

Početak XVIII veka; tridesete godine XX veka

Zgrada komorskog provizora

Lokacija: Beogradska ulica br. 19 (Ćošak Beogradske i Ulice Vladimira Nazora)

Druga polovina XVIII veka

Zgrada Magistrata – “Zelena kuća”

Beogradska ulica br. 6 (Ćošak Beogradske i Ulice Vatroslava Lisinskog)

Prva polovina XVIII veka